عباس کیارستمی به من آموخت هر کس می تواند خودش باشد - مجله استخدام جدید

به گزارش روابط عمومی خانه هنرمندان ایران، تازه ترین برنامه سینماتک خانه هنرمندان ایران بعد از تعطیلی های حدود دو سال اخیر ناشی از کرونا به نمایش فیلم سینمایی تجربه به کارگردانی عباس کیارستمی اختصاص یافت.

کیوان کثیریان در ابتدای این برنامه نمایش فیلم که با استقبال پرشور تماشاگران و هنرمندان دوشنبه 24 آبان در سالن استاد ناصری خانه هنرمندان ایران برگزار گشت، گفت: برنامه سینماتک را با نمایش فیلمی از زنده یاد عباس کیارستمی آغاز می کنیم و آقای امیر نادری نیز ویدیویی درباره این اثر و همکاری و رفاقت با ایشان در اختیارمان قرار داده اند که پخش می شود.

وی اضافه کرد: به علت اینکه قصد داشتیم برنامه سینماتک جریانی پیوسته داشته باشد، در دو سال اخیر درگیری با کرونا آن را برگزار نکردیم تا به تدریج شرایط به روال عادی برشود. اعضای سینماتک می توانند همچنان به تماشای آثار در سینماتک بنشینند و عضوگیری تازه نیز به زودی آغاز خواهد شد.

کیارستمی بیش از همه با باورپذیر بودن قصه ها باور داشت

سیف اله صمدیان نیز در این مراسم گفت: در مراسم نکوداشت اخیری که برای عباس کیارستمی در برلین برگزار گشت، از کسانی که درباره او فیلمی ساخته بودند دعوت به صحبت شد. من 6 دقیقه ای درباره تجربه همراهی با زنده یاد کیارستمی صحبت کردم اما امیر نادری بر خلاف عادت همیشگی اش که ما بین حرف هایش می گوید: کات، پیوسته درباره او صحبت کرد. زیرا به 50 سال قبل پل زده و یاد نموده بود از زمانی که نوجوانی 13 ساله بود و به تهران آمده و شب ها در عکاسخانه ای که در آن کار می کرد می خوابید تا خود را به سینمای جهان وصل کند. زندگی امیر نادری برای عباس کیارستمی جالب به نظر می رسد و چون او بیش از همه ما به باورپذیر شدن قصه ها باور داشت، داستان زندگی امیر نادری را با ساده کردن های مختص خود، ساده و به فیلم تجربه تبدیل کرد.

وی اضافه کرد: گفته های امیر نادری در 25 دقیقه درباره همکاری با کیارستمی به من رسید و او از من خواست تا آن را با اهل دل ها درمیان بگذارم و خانه هنرمندان ایران را برترین جا برای آن دیدم. به امیر نادری در غربت سخت گذشته است. او آرزو دارد به ایران بازشود و در آبادان برای بچه ها مدرسه سینمایی تاسیس کند. یک روز عباس کیارستمی به من گفت اگر قرار باشد در جهان یک نفر جایزه بگیرد، او امیر نادری است. چراکه سینما را زندگی نموده است. سینما برای خیلی از ما شاید بخشی از زندگی مان و کارمان است اما امیر نادری در سینما ذوب شده است و لحظه به لحظه از آن حرف می زند.

پیغام مخاطبان سینماتک برای امیر نادری ثبت شد: منتظرت هستیم

در ادامه این برنامه صمدیان از خسرو معصومی کارگردان سینما و سایر حاضران در سالن خواست تا برای امیر نادری در ویدیویی یک پیغام بفرستند و همه یک صدا فریاد زدند: امیر جان منتظرت هستیم و برای او دست تکان دادند.

خسرو معصومی نیز در پیغامی به همتای فیلمساز خود گفت: امیر جان جایت در ایران بسیار خالی است. ما می خواهیم که به ایران برگردی و در اینجا فیلم بسازی.

در ادامه فیلم تجربه به نویسندگی امیر نادری و عباس کیارستمی و کارگردانی کیارستمی محصول سال 1351 در کانون پرورش فکری بچه ها و نوجوانان ایران نمایش داده شد.

بخش بعدی این برنامه سینماتک، پخش ویدیویی از صحبت های مفصل امیر نادری درباره همکاری و رفاقت با کیارستمی و شکل گیری ایده تا پرداخت داستان فیلم تجربه بود.

امیر نادری در این ویدیو گفت: برای من کار مسئله ای است درباره عباس کیارستمی صحبت کنم در حالیکه خودش حضور ندارد و این کاری غم انگیز است. فیلم تجربه داستان زندگی من است و همراه با عباس آن را نوشته ام.

وی در پاسخ به این سوال که چگونه با کیارستمی آشنا شده است، گفت: با عباس کیارستمی در سال های 47 و 48 آشنا شدم و مدتی با هم برای فیلم های جریان موج نو تیتراژ می ساختیم. من عکس می گرفتم و او دیزاین می کرد و به مرور با یکدیگر بسیار رفیق شدیم. او نگاهی به فیلمساز شدن نداشت و من از سینما حرف می زدم. برایم جالب بود که من بسیار هیجانی بودم و او آرام و این موضوع انگار رفاقت ما را بیشتر می کرد.

وی ادامه داد: وقتی به تهران آمدم و 12 ساله بودم، به عکاسی علاقه زیادی داشتم و در یک عکاسخانه کار می کردم و چون دیروقت کارم تمام می شد به خانه برادرم نمی رفتم و شب ها در همانجا می خوابیدم. یک رادیو در عکاسی بود و من با آن و عکس هایی که دورم بود زندگی ام را می گذراندم. عاشق عکس ها می شدم، پیچ رادیو را باز می کردم و جهانی خیلی دوری به من معرفی می شد. موسیقی را با پارازیت هایش می شنیدم و این کشف شبانه پایه های اساسی زندگی ام را در سال های بعد بنیان گذاشتند. در همین دوران دختری همراه با پدرش به عکاسخانه می آمد و عکس می گرفت و من عاشق او شده بودم. به در خانه شان می رفتم و می خواستم به نوعی همراه او باشم و از هر فرصتی برای دیدنش استفاده کنم و داستان فیلم تجربه از این ماجرا می آید.

کارگردان دونده در پاسخ به این سوال که ایده فیلم از او بوده است یا عباس کیارستمی؟ مطرح نمود: در دورانی که همراه با عباس کیارستمی عکاسی می کردیم، مرحوم فیروز شیروانلو در کانون که حق بزرگی بر گردن سینمای ایران دارد، آرتیست های جوانی را دور هم جمع نموده بود و امکان خلق و اجرای ایده هایشان را برای آن ها فراهم نموده بود. عباس نیز برای صفحات موسیقی جلد طراحی می کرد و زندگی کافکاواری داشت. من هم در آن دوران کم کم به خواندن داستان های کوتاه به ویژه از ارنست همینگوی علاقه مند شده بودم. بعلاوه چخوف می خواندم که مورد علاقه عباس نیز بود و به تدریج آغاز به داستان نویسی کردم و عباس کیارستمی و احمدرضا احمدی من را به نوشتن داستان زندگی ام تشویق کردند.

نادری در ادامه به این سوال پاسخ داد که چگونه و با چه روندی همراه با زنده یاد کیارستمی بر فیلمنامه تجربه کار کردید؟

وی گفت: من و عباس وقتی می خواستیم فیلمنامه ای بنویسیم معمولا در پی شرایط شلوغ به لحاظ صوتی بودیم؛ برای مثال سرچهارراه و نه یک کافه می رفتیم یا در خیابان ها درباره زندگی مان گپ می زدیم. در روزهای تعطیل و خلوت شهر گویی حرف مان نمی آمد. هر روز چیزهایی یادداشت می کردیم و روز بعد برای هم می خواندیم و کم کم فیلمنامه تجربه در همین جریان شکل گرفت. عباس بسیار گوش کردن من به رادیو و به خواب رفتن با پیچ باز آن را در قصه می پسندید. شب های عکاسخانه وقتی به رادیو گوش می دادم، سرم روی شیشه میز بود و خوابم می برد و صبح ها با خرخر رادیو از خواب برمی خاستم و این بخش برایش مجذوب نماینده بود. او سکوت خود را به این فیلمنامه وارد کرد و ویژگی های دیگری که متعلق به کیارستمی بود. ادغام جهانی شلوغ من با سکوت کیارستمی باعث شد ماجرای کشف های پسربچه در فیلم، شناخت او از عشق، اذیت شدن و ضربه خوردن و رویا داشتن و... را بتوانیم به دست بیاوریم.

کارگردان خداحافظ رفیق در پاسخ به این سوال که عکس و عکاسی در کودکی تان چقدر نقش داشته و به آن اهمیت می داده است، شرح داد: آن دوران، زندگی من را ساخت. بعلاوه کشف صدا که اکنون در فیلم هایم بسیار اهمیت دارد، ماحصل آن دوران است. صدا و لوکیشن برای من گاهی در فیلم هایم از قصه بیشتر اهمیت دارد. کشف عکاسی و عکس در آن مقطع سنی بر من تاثیر زیادی گذاشت. بعدها کارتیه برسون و عکس هایش را کشف کردم و این ها، راه من را به فیلمسازی رساند.

سوال بعدی از نادری در ویدیو این بود که در فیلم لحظاتی پرتنش شبیه به یک فیلم تریلر وجود دارد و بیننده را با این سوال درگیر می نماید که آیا پسربچه به موقع به عکاسخانه برمی شود یا نه؟ وی درباره نحوه خلق این لحظات گفت: تمام 8 تا 10 صفحه ای که نوشتم، به نوعی درباره این انتظار بود. این که شب است یا روز، یا صاحب عکاسخانه پسربچه را گیر می اندازد یا نه؟ دائما این دلهره در من بود و عباس کیارستمی نیز استاد طرح این دلهره و نگرانی و شدن ها و نشدن ها در فیلم بود. او از خود به این قصه کوتاه چیزهای زیادی اضافه کرد.

نادری در ادامه به این سوال جواب داد: در فیلم یک خط داستانی عشقی نسبتا ملودراماتیک بر پایه اختلافات طبقاتی وجود دارد. این ایده چطور شکل گرفت؟

داستان من ملودراماتیک تر بود. من آن دختر را دیده و عاشقش شده بودم. تخیل من درباره او مدام جریان داشت و این حالت من دراماتیک تر از قصه ای بود که کیارستمی نوشت. زیرا او اساسا آدم آرام تری بود و خیلی هم خوب آن قصه را درآورد. شاید اگر من این فیلم را می ساختم، جور دیگری می شد. تجربه خوبی برای من بود که بدانم قصه زندگی ام را کسی دیگر چه طور می سازد.

جهانی من و عباس کیارستمی فرق زیادی داشت

وی در پاسخ به این سوال که آیا در زمان ساخت این اثر در کانون پرورش فکری بچه ها و نوجوانان از آن استقبال شد؟ گفت: نه، این فیلم برای بچه ها و نه درباره بچه ها در کانون ساخته شد.

سینمای تازه ایرون در کانون برای این به وجود آمد که بچه ها به جای اینکه تمام وقت شان در تابستان را در کوچه بازی نمایند، به کتابخانه های کانون بروند و در فضای آنجا کتاب بخوانند و خوش باشند و ایده تازهی از زندگی پیدا نمایند و این ایده متعلق به مرحوم شیروانلو و خانم امیر ارجمند بود. متاسفانه فیلم تحویل گرفته نشد اما این فیلم یک ویژگی مهم داشت؛ سیاه و سفید بود و به وسیله علیرضا زرین دست که یکی از برترین های سینماست، فیلمبرداری شد و یک سیاه و سفید درجه یک است. ادغام کار زرین دست با گرافیکی بودن کار عباس کیارستمی دیزاین درجه یکی از حرکت دوربین، سکوت، میزان لنز و همه جهانی من در قصه و آنچه کیارستمی از آن گرفته و خودش را در آن پیاده کرد، به دست داد.

پی ریزی سینمای ایران؛ تکنیک از غرب آمد و حرف از دل

وی در پاسخ به این سوال که آیا در طول همکاری با عباس کیارستمی در این اثر چیزهای جداگانه ای از یکدیگر آموختید؟ گفت: من اهل ریسک بودم و عباس کیارستمی محتاط بود. جهانی من و او با یکدیگر فرق داشت. من برای او ارزش زیادی قائل بودم و در موقعیتی که او را جز دوستان دوران مدرسه اش هنوز کسی نمی شناخت، خیلی زود فهمیدم فیلمسازی بزرگ در راه است. جهانی تاریک و کافکایی او با جهانی من فرق داشت. وقتی می خواست فیلم اولش نان و کوچه را بسازد ترس زیادی داشت و من او را تشویق می کردم. موسیو عباس زیاد خودش را بیان می کرد. گوش می کرد و انجام می داد و شگفت زده ات می کرد. نان و کوچه بنیان طرز فکر خودش را آنطور که بزرگ شده بود با همه دلهره ها و نگرانی هایش نشان داد. برای ساخت فیلم دومش زنگ سرگرمی نیز او را تشویق کردم که آن را هم علیرضا زرین دست فیلمبرداری کرد؛ فیلمی سیاه و سفید که بازیگر نقش یک خیلی خوبی دارد. با هم همواره سر اینکه یک فیلم مثلا 20 فریم کم و زیاد دارد بحث می کردیم. خوش بودیم و می خندیدم. از عباس کیارستمی آموختم هرکس می تواند خودش باشد و به همین علت برای هم ارزش زیادی قائل بودیم. بنابراین فیلمسازی مان از هم تاثیر نمی پذیرفت زیرا هرکس کار خودش را می کرد.

در زمان ساخت فیلم تجربه، هر دوی شما در جهت ابتدایی فیلمسازی تان بودید. نگاه تان در آن دوران به فیلمسازی چگونه بود؟

نادری در پاسخ به این سوال شرح داد: کیارستمی در آن دوران در کانون کار می کرد اما من نه. من سه فیلم خداحافظ رفیق، تنگنا و تنگسیر را ساخته بودم و بعد تصمیم گرفتم دیگر فیلم اسطوره ای نسازم. به علت این که مدام با عباس درباره زندگی مان حرف می زدیم، تصمیم گرفتیم درباره آنچه خودمان هستیم فیلم بسازیم. من هر روز به دفتری که در آن کار می کرد، می رفتم، من پیپ می کشیدم و او سیگار می کشید و درباره زندگی آینده و فیلم هایی که می خواستیم بسازیم، حرف می زدیم و شاید به نوعی راهی را که سینمای ایران آمد، پی ریزی کردیم که چطور تکنیک از غرب بیاید اما حرف مان در فیلم از دل.

هر کارش مهری داشت از جنس هنر و سکوت

وی در پاسخ به این سوال که آیا کانون پرورش فکری بچه ها و نوجوانان ایران فرصتی برای آزمون و خطا در زمینه فیلمسازی در زمانی که کیارستمی کارمند آنجا بود، در اختیارش قرار می داد، گفت: او باید سالی 52 دقیقه فیلم می ساخت، فیلم هایی آموزشی برای بچه ها که مثلا چه طور مسواک بزنند یا با پدر و مادرشان چه طور برخورد نمایند و مجموع آنها 52 دقیقه می شد. حقوق او کفایت زندگی اش را نمی کرد و بعد از ظهرها بعد از کار کمد و صندوق تزیینی می ساخت. یا نقاشی می کشید. وقتی این کارها را از او می دیدم می دانستم فیلمسازی مهم در راه است. هر قلم و هر کارش مهری از هنر همراه با سکوت در آن حس می شد؛ آنچه که عباس کیارستمی بود. همین روزها فهمیدیم که چه راهی را پیش رو داریم و چه راه مسئله ای هم است. آخرین بار او را در ژاپن دیدم و شامی با هم خوردیم. با خانم گلپریان برای فیلمی که می خواستند در ژاپن بسازند، به آنجا آمده بودند، مدت طولانی پیاده راه رفتیم و برای اولین بار درباره زندگی اش با من مفصل صحبت کرد. درباره منع های زندگی و خانواده اش و بسیاری از مسائل دیگر. وقتی از هم جدا شدیم احساس تلخی داشتم مبنی بر اینکه نکند... گفتم هرگز و برایم تصورش غیرممکن بود.

وی ادامه داد: بعدها در فستیوال دیگری هم را دیدیم. او از بالا رفتن سن می ترسید. می گفت 70 سن بدی است انگار انسان را به سرازیری می رساند. او آدم بسیار موفقی بود. جهان می شناختش. وقتی فیلمش در کن جایزه گرفت، و من هم فیلمم از آمریکا در آنجا بود، هنگام دریافت جایزه ناگهان سکوتی شد و من بلند شدم و به او تبریک گفتم. با فاصله کوشش می کرد صدا را پیدا کند و بعد از دریافت جایزه، تمام شب با این که همه می خواستند با او ملاقات نمایند، ما با هم ملاقات داشتیم و کلی گپ زدیم. هر دو تغییر زیادی نموده بودیم، نوستالوژیک نبودیم اما یاد گذشته کردیم و طبق قرار دوباره هم را دیده بودیم.

او چند ویژگی درجه یک داشت. خواننده خوبی بود. صدای فوق العاده داشت. کوتاه سخن می گفت و خوب گوش می کرد. تاثیر زیادی بر نسل خود و بعد از خود گذاشت. او می ماند کمااینکه مانده است و من نباید این را بگویم. یادش همواره نزد من است.

وی خطاب به زنده یاد کیارستمی گفت: موسیو عباس نمی گویم جایت خالی است. زیرا همه جا هستی. نسل جون ایرون و هم نسلان ما ارادت زیادی به تو دارند. عباس جان نوکرتم و قربانت بروم.