فیلم شیطان وجود ندارد، اعتراضی بزرگ به اجبار - مجله استخدام جدید

علی رفیعی وردنجانی| شیطان وجود ندارد قبل از آنکه یک اثر سینمایی قابل ستایش باشد اعتراض بزرگی است نسبت به اجبار. محمد رسول اف با دقت و داده های فراوان نقشه اعتراض را در اثر خود طرح می کند و اپیزود ها علاوه بر ارتباط ساختاری، پیوستگی ضمنی با یک دیگر برقرار می کنند.

مسئله اصلی من با چنین فیلم هایی موضعی است که در برابر جامعه و مخاطب می گیرند. جامعه مطرح شده در این اثر قبل از آن که از دل فرهنگ در حال حرکت به سمت تمدن نشات بگیرد مصداق شاخص اسنوبی هایی است که...

صفحه فیلم

شیطان وجود ندارد قبل از آنکه یک اثر سینمایی قابل ستایش باشد اعتراض بزرگی است نسبت به اجبار. محمد رسول اف با دقت و داده های فراوان نقشه اعتراض را در اثر خود طرح می کند و اپیزود ها علاوه بر ارتباط ساختاری، پیوستگی ضمنی با یک دیگر برقرار می کنند.

مسئله اصلی من با چنین فیلم هایی موضعی است که در برابر جامعه و مخاطب می گیرند. جامعه مطرح شده در این اثر قبل از آن که از دل فرهنگ در حال حرکت به سمت تمدن نشات بگیرد مصداق شاخص اسنوبی هایی است که مارسل پروست در رمان بزرگ در جست و جوی زمان از دست رفته عنوان می کند.

*اسنوبی ها

مفهوم تولید شده در اثر به شدت تحریک کننده است. این هیجان علاوه بر خطرناک بودن نوعی تشویش اذهان عمومی نیز محسوب می شود چرا که جامعه را نسبت به اصل عمل اعدام بدبین می کند نه مجریان و مجرمین. فصل اول فیلم با نام شیطان وجود ندارد با بازی خوب شخصیت مرد روبه رو شده است. بازیگر علاوه بر حس دریافت درست مخصوصا با چشم ها، فروخوردن خشم و احساس گناه از عملی را، هنرمندانه نمایش می دهد.

از این نظر اپیزود ابتدایی از سایر فصول به من گفت:: تو می تونی اجامش بدی، روز تولد و مرا ببوس متفاوت و دارای اهمیت است که شخصیت داستان در برابر اجبار سر فرود می آورد و انگیزه و انتخاب خود را فدای مادر سالخورده اش می کند.

فیلم برداری فیلم که سعی شده با استفاده از دوربین تله و انتخاب چشم انداز هایی به سبک و سیاق عباس کیارستمی نسبت به واقعیت صادق و چشم نواز باشد قابل ستایش است، اما مخاطب امروزی دیگر حوصله نما های تکراری دوربین، ماشین و راننده را ندارد.

از این جهت همه شخصیت ها و داستان های فیلم یک اسنوبی محسوب می شوند که همگی برای آنچه آرمان خود می دانند مشاخصه می کنند، اما هرگز آرمان دیگری را در نظر نمی گیرند. این بورژوا سازی ناخودآگاه فیلم ساز ریشه ای اجتماعی دارد. او با قرار دادن قفسه کتاب در بک گراند شخصیت های خودو یا خنثی سازی اصل حادثه و فرضیه در داستان مخاطب را مانند قهرمانان فیلمش دعوت به آنارشی می کند.

این گریز از قدرت جاه طلبی فیلم ساز برای تصاحب قدرت رسانه ای است. او با وجود ان که می داند فیلمش خط قرمز ها را نادیده گرفته مانند سربازی که از دستور سرپیچی می کند به دنبال راه فراری است که در آن همراهی دیگران را شامل شود. حال پرسش بزرگ این است: دیگران چه کسانی هستند؟

*دیگران

محمد رسول اف با نمایش دگردیسی در رفتار فرهنگی خود با مخاطب ایرانی اگر چه از نظر سینمایی و اجرای ساختار توانست تجربه ارزشمندی را به دست آورد، اما هرگز جایگاه یک اندیشمند در سینمای ایران را کسب نکرد. شیطان وجود ندارد را می توان در اپیزود روز تولد خلاصه کرد.

سربازی که برای دریافت مرخصی سه روزه حاضر به اجرای حکم اعدام می شود و متوجه می شود خانواده نامزدش سوگواری کسی را می کنند که او چارپایه را از زیر پایش کشیده و همه چیز تغییر می کند، مشخصه اصلی گرایش به آنارشیسم را پدیدار کرده است.

در لحظه ای که سرباز هذیان گونه ماجرا را برای نامزدش تعریف می کند او دست های خود را محکم به تکه سنگی می چسباند و آماده می شود تا او را قصاص کند، اما موضوعی که مانع این کار می شود چیست؟ ترس؟ فرهیختگی و یا دل بریدن از معشوق؟ او در سکانس پایانی اپیزود به حد کافی از سرباز تعریف می کند و با گفتن: دلم برات تنگ می شه. او را برای همیشه ترک می کند.

دلیل این تغییر شرایط قانون است یا ذهن قانون گریز. ذهنی که توانایی تفکیک جبر و اختیار را ندارد و احساسات عمیق گذشته را با شنیدن عملی که به اجبار انجام شده زیر پا می گذارد. نام این احساس چیست؟ عشق است یا شبهه عشقی که انسان های اسنوبی برای ارضای غریزه به کار می برند؟ در واقع قانون هرچه که باشد کنترل کننده جامعه است و برای تصحیح و یا حذف آن باید مشاخصه ای قانونی صورت بگیرد و نمی توان نام فرار از قانون را مشاخصه با آن گذاشت.

در این جا مشخص می شود دیگرانی وجود ندارند تا با رسول اف برای فرار از قانون متحد شوند. فیلم شدیدا می خواهد سبک کیارستمی را برای اعتراض به چارچوب های موجود در جامعه به اجرا بگذارد، اما غافل از آنکه سینمای کیارستمی علاوه بر حفظ حریم شخصیت ها، قانون مندانه نسبت به سوژه ای واکنش نشان می داد.

شیطان وجود ندارد اگر چه از نظر سینمایی در سطح قابل ستایشی واقع شده است، اما همچنان از فیلتر تفکرات یک شبهه انتکتوئل در سینمای ایران خارج شده است.

منبع: سلام سینما