پشت پرده کمبود عرضه جهانی واکسن کرونا - مجله استخدام جدید

به گزارش خبرنگاران به نقل از واشنگتن پست، چند ماه قبل بود که عبدالمختدیر مدیر اجرایی شرکت دارویی بنگلادشی اینسپتا، با ارسال نامه ای رسمی به مدیران شرکت های فراوری نماینده واکسن کرونا همچون مدرنا، جانسون اند جانسون و نواواکس، از آمادگی شرکت متبوع خود برای همکاری با آن ها و فراوری سالانه 600 تا 800 میلیون دوز واکسن کرونا در سال و توزیع آن در کشور های آسیایی اطلاع داد. در واقع کمبود عرضه واکسن کرونا در کشور های کم درآمد آسیایی و آفریقایی و همچنین وجود ظرفیت لازم شرکت دارویی اینسپتا برای برطرف بخشی از این کمبودها، سبب شد تا مدیر اجرایی این شرکت این پیشنهاد را به شرکت های عظیم واکسن سازی ارائه دهد، اما او هرگز پاسخی از سوی مدیران این شرکت ها دریافت نکرد.

عبدالمختدیر که شرکت او توسط دولت بنگلادش برای فراوری واکسن اضطراری معین شده است، در مصاحبه ای با زوم گفت: اکنون زمان استفاده از هر فرصت در هر گوشه از جهان است و شرکت های عظیم واکسن سازی جهان باید تا آنجا که ممکن است با کشور های مختلف در این زمینه همکاری نمایند.

واقعیت این است که شرکت های دارویی که در مدت زمان کوتاهی مجوز فراوری واکسن های ویروس کرونا را به دست آوردند، توافق نموده اند که بیشترین دوز های فراوری شده خود را به ایالات متحده، کشور های اروپایی و چند کشور ثروتمند دیگر بفروشند چرا که بیشترین حمایت های مالی را از این کشور ها دریافت نموده اند. این موضوع سبب شده کشور هایی که قادر به پرداخت هزینه های هنگفت برای ذخیره منابع اولیه فراوری واکسن نیستند، با مشکل تهیه مواد اولیه و در واقع فراوری واکسن روبرو شوند. بر اساس بعضی برآوردها، میلیارد ها نفر که بیشتر آن ها در آفریقا و مناطقی از آمریکای جنوبی و آسیا ساکن هستند، تنها در سال 2023 است که تحت پوشش واکسیناسیون گسترده قرار خواهند گرفت.

اما موضوع مهمتر این است که تمام این شرکت های دارویی عظیم، درخواست های مکرر برای به اشتراک گذاشتن آزادانه فناوری اختصاصی خود با شرکت های کشور های در حال توسعه، برای روبروه با شرایط اضطراری را رد نموده اند. در واقع این شرکت ها فراوری سریع واکسن های جدید را سندی می دانند که نشان می دهد مدل تجاری سنتی صنعت دارو که مبتنی بر حق انحصاری دانش فنی است، هنوز هم حرف اول و آخر را می زند. به همین دلیل این شرکت ها در حال لابی کردن با دولت جو بایدن و سایر اعضای سازمان تجارت جهانی هستند تا این حق انحصاری را که ارزش فروش سالانه آن میلیارد ها دلار است به رسمیت بشناسند و از آن حمایت نمایند.

نگرانی های آمریکا و سازمان ملل

با این همه دغدغه توزیع عادلانه واکسن کرونا در جهان در حال شعله ور شدن است. با واکسیناسیون گسترده در آمریکا و قول جو بایدن به انجام واکسیناسیون سریع در کشور تا ماه جولای، بعضی از دموکرات های کنگره که با تأیید بودجه اضطراری 1.9 تریلیون دلاری بایدن موافقت نموده اند، مصمم هستند تا اطمینان حاصل نمایند که آمریکایی ها بقیه جهان را فراموش نمی نمایند.

یان اسکاکوسکی که در جلسه اخیر مجلس نمایندگان با مدیران شرکت هایی دارویی، با پاسخ منفی این شرکت ها مبنی بر به اشتراک گذاری فناوری فراوری واکسن خود با دیگر کشور ها روبرو شد، گفت: ما هزینه های زیادی را برای صنعت گردشگری و هوایی متحمل شدیم و اگر نتوانیم از بقیه جهان محافظت کنیم، تمام این هزینه ها بر باد خواهد رفت.

از طرف دیگر نباید تصور کرد که موضوع فقط وظیفه اخلاقی کشور های غربی برای حمایت از کشور های دیگر در برابر ویروس است. وقتی منابع و مواد اولیه منحصر به کشور های غربی و توسعه یافته باشد، این امر دیگر مناطق را با کمبود واکسن روبرو خواهد نمود و این امر به ویروس فرصت می دهد تا در این مناطق جهش های متعدد داشته باشد. اگر این گونه های جدید در برابر واکسن مقاوم باشند، می توانند در هر کجای جهان از جمله در کشور های غربی که ابتدا واکسینه شده اند، گسترش یابند. بروک بیکر، استاد حقوق دانشگاه نورث ایسترن در این خصوص می گوید: منطقی نیست که کشور های ثروتمند تصور نمایند که می توانند خودشان را واکسینه نمایند و اجازه دهند بقیه جهان به تنهایی با این ویروس زندگی نمایند.

بیکر سال گذشته به سازمان بهداشت جهانی پیشنهاد کرد برنامه جامعی برای ساخت واکسن کرونا با یاری و مشارکت کشور های در حال توسعه ایجاد کند که فناوری آن با یاری یکی از شرکت های عظیم واکسن سازی تأمین گردد. با این حال سازمان بهداشت جهانی عنوان نمود که هیچ یک از سازندگان عظیم واکسن حاضر نشد در این برنامه که موسوم به COVID-19 Technology Access Pool شرکت کند. آلبرت بورلا، مدیر اجرای Pfizer، سال گذشته حتی این مفهوم را مزخرف خواند. سازمان بهداشت جهانی در پاسخ به واشنگتن پست در خصوص این موضوع اعلام نمود که: متأسفانه، تنها مجوز های داوطلبانه محدود، انگشت شمار و غالباً غیرشفاف از سوی شرکت های عظیم برای شرکت در این برنامه دریافت نموده است که به هیچ وجه برای پاسخگویی به نیاز های همه گیری COVID-19 کافی نیست. کل جمعیت و اقتصاد جهانی به دلیل چنین رویکردی دچار بحران شده و در واقع این فقط ناسیونالیسم است که در حال واکسینه شدن است.

ماه گذشته، آنتونیو گوترش، رئیس سازمان ملل متحد هشدار داد که 75 درصد از کل دوز های تجویز شده تا آن موقع تنها در 10 کشور تزریق شده و 130 کشور حتی یک دوز دریافت ننموده اند. این موضوع فشار زیادی به برنامه کواکس سازمان بهداشت جهانی برای خرید واکسن کرونا برای کشور های کم دامد وارد نموده است. از 10 تا 14 میلیارد دوز واکسن بالقوه که صنعت داروسازی امیدوار است در سال 2021 فراوری کند، براساس گزارش مشترکی که در اوایل ماه جاری توسط سازمان های رسمی منتشر شد، بیش از دو سوم توسط کشور های ثروتمند و با درآمد متوسط خریداری شده است و حدود 28 درصد دوز های به جامانده نیز قرار است جمعیت 92 کشور فقیرنشین جهان را پوشش دهد.

لابی و مقاومت شرکت های دارویی

ایالات متحده نزدیک به 20 میلیارد دلار یارانه برای فراوری واکسن کرونا و توافقنامه پیش خرید صد ها میلیون دوز را تا به امروز به امضا رسانده که عمدتا مربوط به شش شرکت خصوصی است. سازمان غذا و داروی آمریکا تا به امروز مجوز اضطراری برای سه واکسن Pfizer، Moderna و Johnson & Johnson را صادر نموده است. دو مورد دیگر یعنی AstraZeneca و Novavax پس از آنالیز سازمان غذا و داروی آمریکا، برای استفاده در کوتاه مدت آماده شده اند و کاندیدای ششم واکسن که با بودجه ایالات متحده پشتیبانی می گردد، یعنی Sanofi، برای انجام آزمایشات بالینی بیشتر به تأخیر افتاده است، زیرا پاسخ ایمنی کافی را در افراد مسن ایجاد نکرد.

این امتیازات منحصر به فرد تنها برای فراوری میلیارد ها دلار درآمد برای این شرکت ها واگذار شده است. واکسن Moderna که با همکاری دولت ایالات متحده ساخته شده و با حمایت 483 میلیون دلاری از مالیات دهندگان این کشور پشتیبانی می گردد، انتظار می رود سال جاری 18.5 میلیارد دلار برای این شرکت درآمد داشته باشد. Pfizer که با BioNTech آلمان که از یارانه های این دولت بهره گرفته، همکاری می نماید، پیش بینی نموده است که از فروش واکسن خود 15 میلیارد دلار سود کسب خواهد نمود، برآوردی که به نظر بسیاری کارشناسان محافظه کارانه تلقی می گردد.

شرکت های دارویی برای جلوگیری از فشار سازمان بهداشت جهانی که توسط هند، آفریقای جنوبی و حدود 80 کشور دیگر برای نادیده دریافت موقتی قانون حمایت از حق ثبت اختراع برای واکسن های جدید راهنمایی می گردد، در حال لابی کردن با دولت جو بایدن هستند. صنعت داروسازی استدلال می نماید که نوآوری و همچنین کیفیت و ایمنی واکسن به حفظ حقوق انحصاری مالکیت معنوی اختراع بستگی دارد. در ماه جاری جمعی از مدیران صنعت و تحقیقات دارویی قدرتمند آمریکا طی نامه ای به جو بایدن هشدار دادند که؛ نادیده دریافت قوانین مربوط به حقوق انحصاری مالکیت معنوی اختراع سبب می گردد تا حرکت جهانی در مبارزه با همه گیری کرونا مختل گردد. بایدن تا به امروز جانب شرکت های دارویی را گرفته است و دولت ایالات متحده در 10 مارس، در حمایت از این موضوع به دولت انگلیس، اتحادیه اروپا و سوئیس پیوست.

ایالات متحده که در ابتدا در زمان رئیس جمهور دونالد ترامپ از پیوستن به برنامه کوواکس خودداری کرد، ماه گذشته متعهد شد 4 میلیارد دلار برای پرداخت هزینه خرید واکسن به این برنامه یاری کند. با این حال کارشناسان بهداشت جهانی می گویند، به علت تأمین تقاضای کشور های در حال توسعه، واکسن کافی برای کوواکس در دسترس نیست. مارا پیلینگر، همیار سازمان بهداشت جهانی و مدیر موسسه بهداشت جورج تاون، در این خصوص گفت: نقطه شروع این است که ما باید واکسن بیشتری فراوری کنیم. هر بحث و استدلالی در خصوص عرضه محدود که اکنون با آن روبرو هستیم، هرگز ما را به جایی که باید برسیم نمی رساند.

با این حال شرکت های عظیم سازنده واکسن نیز استدلال های خود را دارند. این شرکت ها می گویند که آن ها با استفاده از کارخانه های خود و توافق نامه های صدور مجوز، با فراورینمایندگان مختلف قرارداد بسته اند که بیشتر آن ها در آمریکای شمالی، اروپا و هند است. این شرکت ها معتقدند که دستورالعمل های مرحله به مرحله ساخت به همان اندازه حقوق مالکیت معنوی مهم هستند، زیرا فراوری واکسن ها به فرآیند پیچیده ای نیاز دارند. فرآیند فراوری واکسن تجهیزات و توان بسیار تخصصی و کارگران آموزش دیده لازم دارد. توماس کوئنی، مدیر کل فدراسیون بین المللی فراورینمایندگان و انجمن های دارویی در مصاحبه با واشنگتن پست در این خصوص گفت: انتقاد سازمان جهانی بهداشت از صنعت نشان دهنده عدم درک پیچیدگی فراوری واکسن و زنجیره تأمین جهانی و بی احترامی به کوشش برای مبارزه با این چالش دلهره آور است. وی اضافه نمود: سازندگان واکسن COVID-19 در حال توافق با دیگر سازندگان واکسن در هرجای جهان هستند. سرعت لازم است و برای اینکه این روابط به سرعت برقرار گردد، شما نیاز به اعتماد دارید. همچنین ما به یک تعهد مشترک نسبت به کیفیت و ایمنی واکسن های COVID-19 فراوری شده نیاز داریم.

از سوی دیگر بیشتر این شرکت های عظیم اعلام نموده اند که قصد دارند واکسن را به برنامه کوواکس یا مستقیماً به کشور های فقیرتر بفروشند. در این میان AstraZeneca در زمینه انتقال فناوری بیشتر فعال بوده و واکسن خود را با کمترین قیمت (هر دوز 2.15 دلار در اروپا) عرضه نموده است. اما کشور های اروپایی پس از ظهور لخته خون در تعداد کمی از افراد واکسینه شده و سپس تعلیق استفاده از آن، فضای بحرانی را در خصوص این واکسن ایجاد نموده اند و همین موضوع در عرضه جهانی واکسن کرونا خلل ایجاد کرد. بایدن در اوایل ماه جاری از ابتکاری برای فراوری 1 میلیارد دوز واکسن تک شات جانسون و جانسون در هند، با همکاری شرکت Biological E، تا خاتمه سال 2022 اطلاع داد. واکسن این شرکت که توسط شبکه ای از 9 شرکت پیمانکار که بیشتر در آمریکای شمالی و اروپا هستند، فراوری می گردد، قرار است برای کشور های در حال توسعه مورد استفاده قرار گیرد.

Pfizer که میخواهد 2 میلیارد دوز واکسن در سال 2021 فراوری کند، می گوید فروش مستقیم واکسن خود را به کشور ها شروع نموده است. این شرکت مدعی شد که 36 درصد از فراوریات خود را به کشور های با درآمد متوسط و پایین اختصاص خواهد داد که برای کشور های فقیر با قیمت متناسب عرضه خواهد شد. امی رز، سخنگوی Pfizer در نامه ای الکترونیکی به واشنگتن پست مدعی شد: ما کاملاً متعهد به دسترسی عادلانه و مقرون به صرفه واکسن کرونا برای افراد در سراسر جهان هستیم

Moderna نیز سال گذشته اعلام نمود که قصد ندارد حق ثبت اختراعات خود را علیه دیگر شرکت های فراوری نماینده واکسن ویروس کرونا اعمال کند. این اعلامیه اگرچه رویکرد مثبتی را نشان می دهد، اما بعنوان یک امر عملی بعید است تاثیری در تأمین واکسن در کشور های در حال توسعه داشته باشد بخصوص که این شرکت تا به امروز حاضر نشده است برای برنامه کوواکس واکسن تهیه کند. همچنین جان لپور، معاون ارشد مدرنا در سوم فوریه گفت که این شرکت تمایلی به اشتراک جزئیات در خصوص نحوه ساخت واکسن خود ندارد چرا که فناوری mRNA خود را به عنوان یک بستر اختصاصی برای ساخت سایر دارو ها و واکسن ها در آینده می داند.

جیمز لاو، مدیر Knowledge Ecology International که یک گروه غیردولتی مدافع برطرف انحصار در صنعت دارو است، می گوید: آیا واقعا این شرکت های عظیم فکر می نمایند تا ابد می توانند غول (فناوری واکسن کرونا) را در بطری شیشه ای خود پنهان نگه دارند؟! مدرنا نیز در واکنش اعلام نمود که همانطور که قبلا عنوان نموده بودند، این شرکت از حق خود مبنی بر ثبت اختارع و مالکیت معنوی برضد دیگر شرکت های سازنده واکسن استفاده نخواهد نمود، اما فناوری خود را نیز به شرکت های دیگر نخواهد داد.

واجی ها جاوید، رئیس بهداشت و تحقیقات عمومی در شرکت دارویی پاکستانی Getz Pharma، به واشنگتن پست اعلام نمود که این کشور 220 میلیونی تا به امروز میزان اندکی واکسن از چین دریافت نموده است. وی گفت که پیشنهاد هایی را به فراوری نمایندگان عظیم واکسن کرونا برای تسریع در تأمین واکسن پاکستان و سایر مشتریان در کشور های در حال توسعه ارسال نموده است. وی اضافه نمود: ما به این شرکت ها پیشنهاد داده ایم که آماده انجام فرایند انتقال فناوری، صدور مجوز برای واردات و دادن تمام تضمین ها هستیم. ما هر پیشنهاد ممکن را ارائه دایم، اما دائم نا امید می شویم چرا که این شرکت ها حتی پاسخ ما را نمی دهند.

متخصصان در زمینه بهداشت جهانی و بیماری های همه گیر به دنبال راه هایی برای عبور از این مانع عظیم و ایجاد عرضه بیشتر هستند. هزینه بالای دارو های HIV، که عامل آن قوانین حق ثبت اختراع در صنعت دارو بود، از رسیدن درمان ها به آفریقا در اواخر دهه 1990 جلوگیری نموده و فشار زیادی را به برنامه درمان تحمیل کرد. همین امر سبب شد تا در سال 2001، سازمان تجارت جهانی برای موارد اضطراری بهداشت عمومی، قانون حمایت از حق ثبت اختراع بین المللی را به طور موقت تعلق کند. بعضی کارشناسان نیز استدلال می نمایند که شرکت های عظیم دارویی قبلاً ثابت نموده اند که می توانند فناوری فراوری واکسن جدید را در عرض چند ماه به فراورینمایندگان دیگر منتقل نمایند، بنابراین استدلال این شرکت ها در عدم امکان همکاری همزمان با شرکت های متعدد در سایر نقاط جهان پذیرفتنی نیست.

با این حال پیلینگر از موسسه بهداشتی جورج تاون، در این خصوص معتقد است که واداشتن این شرکت ها به انتقال فناوری ساخت واکسن کرونا احتمالاً زمان زیادی خواهد برد چرا که این شرکت ها فقط در جا هایی حاضر به همکاری خواهند شد که منافع مالی آن ها تأمین گردد. عبدالمختادیر نیز می گوید؛ حتی وقتی آسوشیتدپرس درخواست همکاری او با شرکت های عظیم دارویی را رسانه ای کرد، باز هیچ پاسخی از این شرکت ها دریافت ننموده است. وی گفت: شرکت دارویی Incepta یک مکان بسیار عظیم، توانمند و با کیفیت است و تنها دلیل نادیده دریافت ما از سوی شرکت های عظیم دارویی این است که ما در بنگلادش هستیم. بنگلادش طبق قوانین سازمان تجارت جهانی به عنوان یکی از کم توسعه یافته ترین کشورها شناخته می گردد، که از قوانین حق مالکیت معنوی تبعیت نمی نماید. اما عبدالمختادیر می گوید که او شرکتش علاقه ای به کوشش برای دستیابی به هیچ یک از اختراعات واکسن ندارد. او می خواهد با صنعت دارویی جهان برای انتقال فناوری همکاری کند، نه مخالف آن.