نیروگاه های برق آبی کوچک، ظرفیتی بزرگ و مغفول در گلستان - مجله استخدام جدید

ایران در حال حاضر با 81 هزار مگاوات ظرفیت نصب شده فراوری برق، در غرب آسیا رتبه اول و در جهان رتبه 14 را از آن خود نموده است که از این میزان، با ظرفیت نصب شده حدود 12 هزار مگاوات نیروگاه برقابی رتبه دوم منطقه غرب آسیا، ششم آسیا و 19 جهان را به خود اختصاص داده است.

منابع عمده برق در کشور ما انواع نیروگاه های حرارتی هستند که سهم 92 درصدی در تأمین برق کشور را برعهده دارند و از آنجا که انرژی لازم برای فراوری برق در این گونه نیروگاه ها از منابع نفت و گاز که از منابع غیرتجدیدپذیر هستند تأمین می شود، گذشته از هزینه جاری بالا، آلودگی زیست محیطی نیز از عوارض همیشگی آن است که دانشمندان و تصمیم گیران را به فکر محدودسازی آن و گسترش نیروگاه های فراوری برق پاک با حداقل هزینه جاری و بدون آلودگی زیست محیطی انداخته است.

ازجمله نیروگاه های پاک می توان به استفاده از انرژی باد، خورشید، برقابی، ژئوترمال و امواج دریا اشاره نمود که در اصطلاح به آن ها نیروگاه های تجدیدپذیر اطلاق می شود.

نیروگاه های تجدیدپذیر که نیروگاه های برقابی در آن ها نقش برجسته ای دارند، نسبت به نیروگاه های غیر تجدید پذیر دارای مزایایی هستند ازجمله: صرفه جویی در مصرف سوخت های فسیلی، یاری به حفظ محیط زیست با توجه به انتشار نزدیک به صفر آلاینده ها و گازهای گلخانه ای، فراوری برق پاک و سازگار با محیط زیست منطبق با معاهده کاهش گاز کیوتو (به ازای هر مگاوات ظرفیت، حدود 4 تن گاز محتوی کربن در محیط کاهش می یابد)، کاهش چشمگیر در مصرف آب، حذف هزینه های سوخت و رقابت پذیر شدن هزینه تمام شده برق (به ازای هر مگاوات انرژی فراوریی حدود 300 مترمکعب گاز طبیعی و به ازای هر مگاوات ظرفیت، حدود 7 و نیم میلیارد تومان صرفه جویی می شود)، تنوع بخشی به منابع انرژی به وسیله استفاده از سایر پتانسیل های کشور جهت افزایش فراوری برق، یاری به پیک سایی ونیز جبران محدودیت ظرفیت فراوری گاز طبیعی در کشور.

میزان تلفات برق در کل شبکه فراوری و توزیع برق ایران، گرچه از 19 درصد در سال 1389 به 12 درصد در سال 1396 رسیده، با این حال این میزان هنوز رقم بالایی است. لذا سرمایه گذاری در نیروگاه به تنهایی احتیاجها را برآورده نمی کند و باید علاوه بر نیروگاه، شبکه انتقال و توزیع نیروی برق نیز توسعه یابد. برای هر کیلووات نیروگاه، حدود 700 دلار و برای شبکه انتقال و توزیع نیروی برق حدود 400 دلار احتیاج به سرمایه گذاری است، لذا برای حذف تلفات برق، موضوع حذف خطوط انتقال برق پیش کشیده می شود؛ یعنی با احداث نیروگاه های کوچک تجدیدپذیر، نقش انتقال نیروی برق و متعاقب آن، تلفات برق حذف می شود.

نیروگاه های کوچک تجدیدپذیر علاوه بر موارد گفته شده برای نیروگاه های تجدیدپذیر، مزایای دیگری نیز دارند که ازجمله آن ها می توان به: تلفات کمتر در شبکه انتقال و توزیع برق به دلیل فراوری در مجاورت محل مصرف، کاهش احتیاج به احداث شبکه های جدید انتقال و توزیع برق، امکان استفاده از هر نوع منبع انرژی موجود در محل و احتیاج کمتر به انتقال منابع انرژی، تأمین برق اضطراری در صورت بروز خاموشی در شبکه (جبران عدم پایداری شبکه)، ارتقاء امنیت عرضه برق و تاب آوری سیستم برق در شرایط جنگی و اقدامات خرابکارانه و بروز سوانح طبیعی همچون سیل، زلزله و ریزگرد، قابلیت اطمینان بیشتر به دلیل اتکا به تعداد زیادی مولدهای مستقل غیرمتمرکز، امکان تأمین برق کافی و با کیفیت در نقاط دوردست شبکه، امکان سرمایه گذاری توسط تعداد کثیری از آحاد جامعه و شرکت های کوچک، شکستن انحصار عرضه برق و در نتیجه رقابت بیشتر، بهره وری بیشتر، هزینه کمتر و برق ارزان تر برای مصرف نماینده نهائی، امکان توسعه بازارهای محلی انرژی و برق، تحول اجتماعی در مناطق محروم و یاری به ایجاد اشتغال های جدید اشاره نمود.

از میان نیروگاه های کوچک تجدیدپذیر، نیروگاه های برقابی کوچک در مناطقی مانند استان گلستان که دارای منابع و مجاری متعدد آب است، از گزینه های مطلوب به شمار می رود.

نیروگاه های برقابی کوچک (SHP)، علاوه بر مزایای مذکور در نیروگاه های تجدیدپذیر و نیروگاه های کوچک تجدیدپذیر، واجد مزایای دیگری نیز هستند که بعضی از آن ها عبارتند از: هزینه بهره برداری و نگهداری پایین، فراوری مداوم انرژی در راستاهای جریانی و بادوام، امکان سرمایه گذاری توسط بخش خصوصی، توانایی سرمایه گذاری بخش خصوصی متناسب با ظرفیت نیروگاه، امکان اعطاء تسهیلات مالی توسط دولت، بومی سازی پیروز و مالی بخش قابل توجهی از فناوری های مورجهانز در کشور، وجود نگاه تکلیفی و حمایتی وزارت نیرو به توسعه نیروگاه های تجدیدپذیر، ایجاد مشاغل و منافع محلی و مشارکت در توسعه صنعتی، امکان عقد قرارداد به صورت BOO (احداث، تملک و بهره¬ برداری) و خرید تضمینی برق فراوریی توسط دولت.

نیروگاه های برقابی به سه بخش بزرگ (با ظرفیت بیش از 100 مگاوات)، متوسط (با ظرفیت بین 100 تا 10 مگاوات) و کوچک (با ظرفیت کمتر از 10 مگاوات) تقسیم می شوند.

در حال حاضر از مجموع 12180 مگاوات ظرفیت در حال بهره برداری فراوری برق توسط نیروگاه های برقابی در کشور، 573 مگاوات (4.7 درصد) در حوزه نیروگاه های برقابی متوسط و 91 مگاوات آن (0.8 درصد) در حوزه نیروگاه های برقابی کوچک ایجاد شده است که نیروگاه های برقابی کوچک با تعداد 57 نیروگاه، سالانه 430 گیگاوات ساعت برای کشور برق فراوری می نمایند. ظرفیت نیروگاه های برقابی کوچک در دست اجرا 47 مگاوات و در دست مطالعه نیز 950 مگاوات است که در صورت اجرای همه آن ها، ظرفیت فراوری به 1088 مگاوات می رسد که با توجه به احداث و مطالعه نیروگاه های جدید برقابی بزرگ و متوسط، مجموع ظرفیت نیروگاه های برقابی در کشور به 30570 مگاوات خواهد رسید و سهم نیروگاه های برقابی کوچک، از 0.8 درصد فعلی به 3.6 درصد ارتقا خواهد یافت.

فراوری انرژی برقابی احتیاج به بسترهایی دارد و پتانسیل هایی مانند کانال ها و خطوط لوله پایاب سدها، خطوط انتقال آب شرب، شبکه کانال های آبیاری و زهکشی و پتانسیل راستا رودخانه ها به صورت جریانی، از عمده آن ها به شمار می رود.

استان گلستان دارای ویژگی های ژئومورفولوژیکی و هیدرولوژیکی برای فراوری انرژی برق آبی دارد که مورد اشاره قرار می گیرد:

1- وجود تأسیسات آبی و مخازن و سدها: در استان گلستان 14 سد بزرگ مخزنی شامل کوثر، شهید چمران، بوستان، گلستان، شهید ایمری، شهید قربانی، نگارستان (کبودوال)، وشمگیر، شهید دستغیب، کرند، دانشمند، اینجه برون، تالاب - سد آلماگل و تالاب - سد آلاگل و سه سد تنظیمی لاستیکی در راستا گرگانرود به نام های گنبد، دیگچه و خواجه نفس احداث شده و در دست بهره برداری است. سدهای در دست ساخت نرماب و آقدکش و سدهای در دست مطالعه قره چای و شصتکلاته نیز از ظرفیت های بالقوه احداث نیروگاه های جدید برق آبی کوچک و متوسط هستند.

2- وجود تأسیسات متعدد تحت تأمین و انتقال آب شرب در استان که تأمین آب شهرها و مجتمع های روستایی را برعهده دارند که می توانند به عنوان ظرفیت های بالقوه احداث نیروگاه های جدید برق آبی کوچک به شمار آیند.

3- در وجود رودخانه های پر آب و با جریان دائمی با پتانسیل ارتفاعی مناسب چند هزار متری و در نتیجه شیب مناسب رودخانه ها: در حوضه گرگانرود شامل زیرحوضه های: ساری سو، زاو، آجی سو، دوغ، اوغان، قلی تپه، نرماب، چلی چای، خرمارود، قوری چای، سیاه جوی، زرین گل، کبود وال، محمدآباد، جعفرآباد و قرن آباد، حوضه آبریز قره سو شامل زیرحوضه های: گرمابدشت، نومل، باغ گلبن، زیارت، طول چشمه، توشن، انجیراب، شصتکلا، کفشگیری، نوچمن، شموشک، نامن، میاندره، ایلوار، بالا جاده، پلنگ کرس، غاز محله و زوار دشت، شرق خلیج گرگان شامل زیرحوضه های: سرکلاته (کارکنده)، باغو، سرمحله، کوه صحرا، گز، وطنا، مزنگ و نوکنده. حوضه آبریز نکارود علیا شامل: سرشاخه های چهارباغ، شاهکوه، رینو، باریک آب، ترودبار، پایین رودبارو گلدین دره و زیر حوضه های حوضه آبریز اترک سفلی از ظرفیت های بالقوه احداث نیروگاه های جدید برقابی کوچک هستند ضمن آنکه بسیاری از زیرحوضه های فوق الذکر، خود دارای سرشاخه های فرعی دارای جریان قابل توجه هستند.

4- وجود دریای خزر و انرژی های نهفته در امواج آن نیز می تواند به عنوان منبع در دسترس دیگر برای احداث نیروگاه های برقابی موردتوجه باشد.

با توجه به مطالب این گفتار، به نظر می آید که حداقل بیش از 100 نقطه قابل احداث نیروگاه های جدید برقابی کوچک و متوسط در استان گلستان وجود دارد که با توجه به تسهیلات در نظر گرفته شده از سوی دولت، با برنامه ریزی و تصمیم مسئولان مرتبط و همت سرمایه گذاران، مشاوران و پیمانکاران، می تواند با مطالعه و اجرای مناسب، ظرفیتی بالغ بر 1000 مگاوات برق پاک و با مزایای پیش گفته شده برای این استان ایجاد نموده و ثروتی عظیم را نصیب استان و ساکنان آن نماید.

سیدمحسن حسینی (برساووش)، کارشناس مسائل آب