انتقاد چهار نویسنده به انتشار گسترده فایل های قصه گویی در فضای مجازی - مجله استخدام جدید

در این قانون آمده است: نقل از اثرهایی که انتشار یافته است و استناد به آن ها به مقاصد ادبی و علمی و فنی و آموزشی و تربیتی و به صورت انتقاد و تقریظ با ذکر ماخذ در حدود متعارف مجاز است.

تبصره- ذکر ماخذ در خصوص جزوه هایی که برای تدریس در موسسات آموزشی توسط معلمان آن ها تهیه و تکثیر می شود الزامی نیست، مشروط بر این که جنبه انتفاعی نداشته باشد.

ماده 8- کتابخانه های عمومی و موسسات جمع آوری نشریات و موسسات علمی و آموزشی که به صورت غیرانتفاعی اداره می شوند می توانند طبق آیین نامه ای که به تصویب هیات وزیران خواهد رسید از اثرهای مورد حمایت این قانون از راه عکس برداری یا طرق مشابه آن به میزان مورد احتیاج و متناسب با فعالیت خود نسخه برداری نمایند.

در بخشی از تخلفات و مجازات ها نیز شرح داده شده: هر کس تمام یا قسمتی از اثر دیگری را که مورد حمایت این قانون است به نام خود یا به نام پدیدآورنده بدون اجازه او یا عامداً به شخص دیگری غیر از پدیدآورنده نشر یا پخش یا عرضه کند به حبس تادیبی از 6 ماه تا سه سال محکوم خواهد شد.

ماده 24- هرکس بدون اجازه ترجمه دیگری را به نام خود یا دیگری چاپ و پخش و نشر کند به حبس تادیبی از سه ماه تا یک سال محکوم خواهد شد.

چندی پیش طاهره ایبد نویسنده، پس از درگذشت سوسن طاقدیس نویسنده پیشکسوت کودک و نوجوان، نسبت به واکنش هایی که در فضاهای مجازی صورت گرفت عکسل العمل نشان داد و در قالب یادداشتی که در 14 اردیبهشت ماه در هنرآنلاین نشر یافت تاکید نمود افراد و گروه های مختلفی پس از درگذشت این نویسنده دست به حرکت ها و فعالیت هایی زدند که در میان ایده های اجرا شده، یک کنش بیشتر به چشم آمد که جای درنگ و تلنگر داشت و آن تبدیل داستان های سوسن طاقدیس به فایل های قصه گویی و نشرشان در فضاهای مجازی بود که نمونه هایی از این کارها را می توان در صفحه های مختلف تلگرامی، اینستاگرامی و... دید.

او در بخشی از این یادداشت گفته است: باید مراقب بود که این گونه رفتارها سبب پایمال شدن حقوق دیگری نشود. تبدیل شدن آثار نویسنده به فایل های قصه گویی دو اشکال ایجاد می نماید نخست نادیده دریافت حق و حقوق مادی نویسنده و خانواده او (طبق قانون حقوق مولفین و مصنفین و هنرمندان، حق مالکیت هر اثر تا 30 سال پس از فوت پدیدآورنده متعلق به وارث اوست و همچنین ایجاد هرج و مرج در فضای نشر آثار ادبی و بهره برداری بی مجوز از آثار دیگران.

در نهایت مسلم است انتشار فایل های شنیداری آثار ادبی از تعداد خریداران این آثار کم می نماید و به قشر نویسنده و ناشر لطمه می زند و متاسفانه به نظر نمی رسد که نظارت دقیقی بر نشر این گونه آثار باشد.

این موضوع بهانه ای شد تا با چهار تن از نویسندگان گفت وگویی داشته باشیم و نظر آن ها را درباره این که آیا اجازه داریم داستان های یک نویسنده را با درگذشت او در فضای مجازی نشر دهیم یا نه؟ و این که چرا مالکیت معنوی و حق و حقوق ناشر و نویسنده رعایت نمی شود؟ را جویا شویم.

ضعف قانون و نبود آموزش این اتفاق بد را شکل داده است

حمیدرضا شاه آبادی نویسنده کودک و نوجوان و پژوهشگر حوزه تاریخ، در این باره گفت: این موضوع اتفاق بدی است که متاسفانه شاهد آن هستیم. با شرایط پیش آمده به دلیل شیوع ویروس کرونا نیز همه احساس می نمایند یکی از خدمت های فرهنگی که می توانند انجام دهند این است که بدون رعایت حقوق مولف و صاحب اثر کتاب ها را به صورت الکترونیکی و یا صوتی در اختیار دیگران قرار دهند.

او با بیان این که ضعف در این زمینه را باید در دو بخش آنالیز کرد، ادامه داد: نخست آن که در این زمینه به مردم آموزش داده نشده است. آن ها اصلا باورشان نمی شود که یک کتاب مالکیت معنوی دارد و محتوای آن به نویسنده و ناشری که آن را منتشر نموده تعلق دارد و هر نوع استفاده را باید بر این اساس شکل دهند. همه فکر می نمایند کتابی منتشر شده و می توان هر اتفاق دیگری را برای آن رقم زد و به هر شکل دیگری به آن پرداخت. بارها سر کلاس از دانشجویان و یا افراد تحصیل نموده شنیدم مثلا فلان کتاب را می شود از فلان آدرس دانلود کرد و اصلا فکر نمی نمایند این کار عجیب و غیرقانونی است و نباید صورت بگیرد. پس باید به مردم آموزش دهیم و بگوییم مالکیت معنوی چه هست و چطور باید رعایت شود.

مدیر انتشارات مدرسه با این شرح که ضعف بعدی به قوانینی که در کشور وجود دارد برمی شود، توضیح داد: حتی قانون گذاران با این موضوع آشنا نیستند و خیلی به آن توجه نمی نمایند. به همین دلیل ضعف های قانونی متعددی در این زمینه وجود دارد. متاسفانه حتی با پی گیرهای زیاد از مجرای قانونی باز هم شکست می خوریم و نمی توانیم کاری انجام دهیم تا جلوی سواستفاده صورت گرفته گرفته شود.

شاه آبادی افزود: باید قانون گذاری که از دل مردم بیرون می آید قوانین موثری که به روز هم باشد تدوین کند. آخرین قانونی که در این زمینه موجود است به نوعی اصلاح شده متن قانون دهه چهل محسوب می شود. البته قانون دیگری در مجلس مورد آنالیز قرار گرفته است ولی هنوز از تصویب آن خبری نیست. به هر صورت ضعف قانون و نبود آموزش این اتفاق بد را شکل داده است که قطعا باید جلوی آن را گرفت.

او با بیان این که متاسفانه گاهی نویسندگانی این کار را می نمایند که نگاه حرفه ای به کار ندارند، اظهارداشت: آن ها در این فکر هستند با ترویج اثر خودشان در این قالب ها بیشتر می توانند خود را مطرح نمایند و شناخته تر شوند ولی این کار اصلا به صلاح نیست. در تعطیلات عید نوروز و شرایط قرنطینه به این فکر افتادم با هماهنگی و اجازه یکی از ناشران بخشی از کتابم را هر شب بخوانم؛ به ناشر گفتم می خواهم سهم خودم را ببخشم شما می پذیرد؟ گفت: بحث سهم نیست با این حرکت این کار باب می شود و به هر حال از جای دیگر لطمه می خوریم، این کار را انجام ندهید. با این سخن من نیز احساس کردم نگاهم به این کار حرفه ای نبوده و جلوی آن را گرفتم.

بچه ها را به سمت مطالعه از روی کاغذ راهنمایی کنیم

شهرام شفیعی نویسنده بچه ها و نوجوانان، این جریان پیش آمده را مهم و در عین حال پیچیده دانست و افزود: در این که حتما باید حقوق مولف و ناشر را رعایت کنیم، شکی نیست.

او ادامه داد: در اوایل ماجرای شیوع کرونا بود که چند پیشنهاد داشتم و از من خواسته می شد قصه های خودم را بخوانم تا در جاهای مختلفی استفاده شود که در پاسخ گفتم به دو دلیل این کار از من برنمی آید. یکی این که قصه ها فقط برای من نیست بلکه به لحاظ حقوقی ناشر هم در آن سهم دارد و باید از ناشر اجازه گرفت. دوم این که به دلیل مسایل فنی و کیفی اجرا باید با کیفیت خوبی انجام شود در غیر این صورت در دراز مدت تاثیر مخربی می گذارد. به انضمام این مطلب که باز هم هر چقدر بچه ها به سمت مطالعه از روی کاغذ راهنمایی کنیم بهتر است که البته استدلال خاص خودم را در این زمینه دارم.

شفیعی افزود: اما در بخش حقوقی ماجرا پاسخ من این بود که بابت هر کدام از این قصه هایی که بخوانم و یا اجازه بدهم دیگران بخوانند باید از ناشر اجازه بگیرم. در غیر این صورت حقوق مادی و معنوی ناشر پایمال می شود. اما از سوی دیگر باید احتیاج بچه ها را هم مدنظر قرار داد. ما مسئولیتی در برابر بچه ها داریم و باید به نوعی اوقات فراغت آن ها را پر کنیم تا اگر نمی توانند کتاب تهیه نمایند و کتابخانه ها بسته است یا کتاب فروشی ها در دسترس آن ها نیست، کتاب فراموش نشود. حال در برابر این موضوع باید چه کنیم؟ من شخصا کاری که در این زمینه می توانستم انجام دهم، ارتباط با بچه ها، پاسخ دهی و آنالیز نوشته های آنان بود. همچنین یاری به فروش آنلاین هم درباره کتاب های خودم و هم آثار نویسندگان دیگر تا مخاطبان بدانند از چه طریقی می توانند کتاب تهیه نمایند؛ که البته به این بهانه ارتباط های خوبی با بچه ها شکل گرفت.

او ضمن تاکید بر بحث حقوقی و مهم دانستن آن، توضیح داد: البته حضور مجازی نویسنده هم می تواند مقداری از احتیاجهای بچه ها را پاسخ گو باشد. در ایام قرنطینه در چند مصاحبه دانش آموزی شرکت کردم. حتی دو سه بار از بچه ها خواستم از سراسر ایران مستقیما با خودم در تماس باشند که استقبال شد و بچه ها به وسیله شبکه های مجازی پیغام می دهند و حتی کار می فرستند و من نیز پاسخ می دهم. این کارها می تواند بخشی از وظیفه اجتماعی باشد.

شفیعی با این شرح که ناشران می تواند با امکانات بسیار ساده از نویسندگان بخواهند که کارهای خود را اجرا نمایند یا اگر توانایی اجرا ندارند، دیگران این کار را انجام دهند، گفت: در سایت های آنلاین فایل های صوتی را با قیمت مناسب تری عرضه نمایند تا در اختیار بچه ها باشد. البته ایرادی نمی گیرم به نویسندگانی که آثارشان را می خوانند حتما توافق اخلاقی بین نویسنده و ناشر پیش آمده است. خودم در این مورد سعی کردم حقوق ناشر را بسیار بسیار جدی بگیرم.

او با بیان این که ترویج فرهنگ پخته خواری به نفع ملت ما نیست، افزود: اگر حتی از سایت هایی که کتاب های خودم و دیگران به صورت غیر قانونی در آن ها دانلود می شود به لحاظ حق مادی هم بگذریم باز رایگان مصرف کردن و مفت بدست آوردن چیزها در دراز مدت اثر مثبت کتاب هایی که خوانده می شود را از بین می برد.

شفیعی با این شرح که باید برای این کار نظام حقوقی تعریف کرد، اظهارداشت: درست است که الان عواطف همه ما به سمت بچه هاست و می خواهیم کاری برای آن ها انجام دهیم ولی باید هم فکری شود تا مسایل حقوقی این ماجرا پایمال نشود؛ چون صنوف مختلف در زمینه کتاب های کودک حق و حقوق دارند و ما نمی توانیم آن ها را نادیده بگیریم. دیگر این که خیلی هم به نفع بچه ها نیست، شنیداری شوند. با تعاریف علمی که وجود دارد سعی کنیم بچه ها را در شکل فیزیکی آموزشی نگه داریم و به لحاظ مطالعه کاغذی تنبل بار نیاوریم.

باید قانون را بشناسیم

سیدعلی کاشفی خوانساری نویسنده، شاعر و روزنامه نگار، با بیان این که در قانون حمایت حقوق مولفان و مصنفان با جزییات این موضوع شرح داده شده و نباید اختلاف نظری درباره آن وجود داشته باشد، ادامه داد: باید قانون را بشناسیم و درباره آن اطلاع رسانی کنیم. مطابق قانون بعضی موارد استفاده از آثار مجاز دانسته شده و استثنا مثل شکل تکثیر محدود وجود دارد. مثلا اگر در یک گروه خانوادگی هفت، هشت نفره فایلی گذاشته شود و به شرط آن که تکثیر نشود اسم آن انتشار بدون اجازه نیست.

او با این شرح که در قانون اگر مثلا چند صفحه از یک داستان بلند و یا چند صفحه از کتابی علمی را منتشر کنید و منبع را بنویسید، خلاف قانون نیست، افزود: اما یک جایی هم قانون مسئله دارد مثلا فرض کنید یک کتابی مجموعه داستان است آیا یکی از داستان های کتاب منتشر شود آن تک داستان یک اثر مستقل محسوب می شود یا نه آن بخشی از یک اثر عظیم است و اتفاقی رخ نداده و مسئله ای نیست که این جا دچار ابهام است. مطابق قانون انتشار یک اثر به شکل محدود مثلا توسط معلمی سر کلاس که از یک قصه کپی می گیرد و برای بچه ها می خواند و درباره آن بحث می نمایند اشکالی ندارد.

کاشفی خوانساری توضیح داد: ضروری است هر مطلبی را از هر نویسنده ای نشر می دهیم او راضی باشد. انتشار بخشی از اثر هم طبق ذکر منبع مشکل قانونی ندارد ولی انتشار کل اثر کار غیر قانونی است.

درک درست از فراوری یک اثر فرهنگی

کمال شفیعی شاعر و نویسنده، ضمن اشاره به درگذشت عظیمان ادبیات هم چون سوسن طاقدیس، ثریا قزل ایاغ و نجف دریابندری در سال جدید، گفت: از مخالفان جدی انتشار فایل های صوتی آثار نویسندگان هستم.

او ادامه داد: متاسفانه بعضی برای مطرح کردن خودشان بر اثر دل سوزی که مانند دوستی خاله خرسه می ماند، عده ای هم از سر فرصت طلبی و تعدادی از سر ناآگاهی آثار بعضی نویسندگانی که در این مدت از جهان رفتند را به شکل فایل صوتی مطرح کردند. این کار یاریی به شناخت و معرفی شخصیت عظیم نویسندگان از جهان رفته نمی نماید. می توان کارهای بهتری برای پاسداشت این چهره ها انجام داد. چهره هایی که برای ادبیات زحمت کشیدند. اما اقداماتی که صورت می گیرد به نظرم یک نوع ظلم فرهنگی است.

شفیعی با این شرح که یک هنرمند در طول عمرش زحمت زیادی می کشد و اثری خلق می نماید اما عده ای بدون اجازه دریافت و هیچ هماهنگی بدون در نظر داشتن حق نشر آثار را بدون اجازه منتشر می نمایند و می خوانند، توضیح داد: با انتشار این فایل های صوتی حق و حقوق بازماندگان نویسنده سفر نموده چه از لحاظ مادی چه از لحاظ معنوی از بین می رود. در واقع این کالای فرهنگی آن ثمری که باید برای هنرمند و خانواده اش داشته باشد ندارد.

او ادامه داد: فکر می کنم دوستان باید خویشتن داری نمایند و نباید به خودشان اجازه دهند به اسم دل سوزی و یا هر اسم دیگری اثر دیگران را مفت مفت در اختیار دیگران بگذارد. شاید آن نویسنده راضی به این کار نباشد و قطعا نیست. ضروری است فضایی ایجاد شود تا افراد به درک درستی از فراوری یک اثر فرهنگی برسند. مگر یک نویسنده در طول عمر ادبی خود چند اثر می تواند خلق کند. برای هر اثر نیز چه خون دل ها نمی خورد. خود فراوری اثر یک مسئله است فرایند چاپ، نشر و پخش آن مسئله دیگری است.

شفیعی با این شرح که با از جهان رفتن هر یک از نویسندگان شاهد صدمه جدی به فرهنگ هستیم ولی این اقدامات جای هیچ یک از آن ها را پر نمی نماید و فقط ظلم مضاعفی به این عزیزان روا می داریم، گفت: از مردم و علاقه مندان به هنر و ادبیات تقاضا می کنم این کار را ادامه ندهند. باید یک فضایی ایجاد شود تا بتوان کارها را به شکل درست و انسانی از مجرای خودش پیش برود. تاسف دارد که شتاب زده و از سر احساسات تصمیم می گیریم و نمی دانیم این دردناک تر از دست دادن نویسندگان است. چون عمر مسئله محدودی است و زمانی دارد ولی وقتی با بازماندگان و مواریث آن ها این گونه ظالمانه برخورد کنیم یک فاجعه فرهنگی و انسانی رقم می خورد.